استادیار، گروه آیندهپژوهی، دانشگاه عالی دفاع ملی، تهران، ایران
چکیده
آیندهپژوهی به عنوان یک رشته علمی، عمر کوتاهی دارد؛ از این رو، هنوز نظرهای واگرایی درباره هویت آن ابراز میشود. در مقاله حاضر، نشان داده شده است که مؤلفههای فکری این دانش بهطور عمده غربی هستند. هدف اصلی مقاله تحلیل بنیادین آیندهپژوهی به منظور شناسایی زیرساختهای فکری و اندیشهای این دانش است، تا بتوان بسترهای مناسبی برای اسلامیسازی آیندهپژوهی فراهم کرد. آیندهپژوهی در گرایشها و تعلقات مفهومی، اندیشهها و نگرشها، و روشهای خود، صبغه غربی آشکاری دارد. با توجه به بنیادین بودن این موضوع و ضرورت نگاه فلسفی، افزون بر روش «تحلیل محتوا» و ابزار «مصاحبه»، استدلالهای فلسفی و تأملات روششناختی نیز بهکار گرفته شده است و برای تشریح موضوع آیندهپژوهی، بخشی از دلایل غربیبودن آیندهپژوهی بهاختصار بیان شده است. مکمل این دلایل، سیر فکری و علمی اندیشههای آیندهپژوهان بزرگ و تأثیرگذار غربی است. به همین منظور، سه اندیشمند بزرگ به نامهای آلوین تافلر، دانیل بل و وندل بل، برای موردکاوی انتخاب شدهاند. دستاوردهای مقاله حاضر نشان داد آیندهپژوهی را میتوان با صفت «غربی» موصوف کرد و با توجه به ارزشبنیان بودن این دانش، و ضرورت توجه به بافتارهای فرهنگی جامعه، تصریح میشود آیندهپژوهی دستکم در جوامع غیرغربی نیازمند «بدیلاندیشی» است.